БУУнун Туруктуу координатору Антье Граве айымдын Чогулуштар жана ассоциациялар эркиндигине болгон укук аттуу Улуттук диалогундагы кайрылуусу

БУУнун Туруктуу координатору Антье Граве айымдын кайрылуусу

Улуттук диалог: чогулуштар жана ассоциациялар эркиндигине болгон укук

Хаятт мейманканасы, Шайыр залы

2022 - жылдын, 19 -декабры

Президенттин Администрациясынын өкүлдөрү,

Парламент мүчөлөрү,

Урматтуу Атыр,

Урматтуу жарандык коомдун өкүлдөрү!

Урматтуу элчиликтердин жана эл аралык уюмдардын катышуучулары!

ЕККУ жана ДИАУБ уюмундагы кесиптештерге өзгөчө салам,

Мен Кыргыз Республикасындагы Бириккен Улуттар Уюмунун атынан Акыйкатчыга мени ушул маанилүү жана өз учурундагы тегерек столго сөз сүйлөөгө чакыргандыгы үчүн ыраазычылык билдирем. 

Акыркы бир нече мүнөттүк талкууларды угуп, бүгүнкү иш-чара Кыргызстандагы ассоциациялардын эркиндиги жана жарандык коомдун жана бейөкмөт уюмдардын ролу жөнүндө ачык жана конструктивдүү диалог үчүн жагымдуу мейкиндикти сунуш кылган көптөгөн келечектеги иш-чаралардын бири болот деп үмүттөнөм. 

Айымдар жана мырзалар,

Ассоциация эркиндигине болгон укук ар бир демократиялык коомдун негизи болуп саналат. Бул тууралуу Адам укуктарынын Жалпы декларациясынын 20-беренесинде эскертилет (анын 75 жылдыгы 2023-жылы белгиленет), ошондой эле Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 36-беренесинде белгиленген. 

Жарандык жана саясий укуктар жөнүндө эл аралык пактынын 22-беренесинде: "ар бир адам башкалар менен ассоциация эркиндигине, анын ичинде өз кызыкчылыктарын коргоо үчүн профсоюздарды түзүү жана аларга кошулуу укугуна ээ"деп айтылат. БУУнун Адам укуктары боюнча комитети ассоциация эркиндиги башка адам укуктарын ишке ашыруу үчүн зарыл шарт экенин кайрадан тастыктады. Ушуга ылайык, негизги эркиндиктерди, анын ичинде ассоциация эркиндигин жөнгө салууга багытталган мыйзамдарды кабыл алуу мыйзамдуулук, зарылдык, пропорционалдык жана басмырлоого жол бербөө принциптерине ылайык келүүгө тийиш.

Шартуу түрдө, негизги эркиндиктерди жөнгө салуучу улуттук мыйзамдар жарандык коом жана башка кызыкдар тараптар менен натыйжалуу жана ар тараптуу консультацияларды камтыган адам укуктары боюнча колдонулуучу эл аралык принциптерди жана стандарттарды сактоого умтулушу керек. Ушул себептен мен Кыргыз Республикасынын Президентинин Администрациясынын жана парламентинин бүгүнкү күндө бардык кызыкдар тараптардын ой-пикирлерин угууга жана кароого карата ачыктыгын кубаттайм. 

Мен ошондой эле Акыйкатчынын ЕККУнун Демократиялык институттар жана адам укуктары боюнча бюросунун (ДИАУБ) мезгил аралык корутундусун тез арада берүү өтүнүчүндө ойногон маанилүү ролун белгилеп кетким келет. Ар кандай диалог мазмундуу болушу үчүн, көз карандысыз жана эксперттик анализдин болушу чечүүчү мааниге ээ жана мен ДИАУБГА орто мөөнөттүү юридикалык корутунду жасоого даярдыгы үчүн, өзгөчө ыкчамдыгы үчүн ыраазычылык билдиргим келет. Бул диалог конструктивдүү жол менен жана бүгүнкү жолугушуудан кийин уланат деп чын жүрөктөн ишенем. 

Урматтуу катышуучулар,

БУУнун Уставы адам укуктарын эл аралык мамилелердин борборуна коет. Адам укуктары, анын ичинде ассоциация эркиндиги жана гүлдөгөн жарандык мейкиндик 2030-жылга чейинки күн тартибинин жана Кыргызстан жетишүүгө умтулган туруктуу өнүгүүнүн бардык максаттарынын өтмө маселеси болуп саналат. 

Кыргыз Республикасы көп жылдардан бери тынч чогулуу, ассоциация эркиндиги, атаандаштык шайлоолор жана сөз эркиндигине негизделген демократиялык мамлекет катары эл аралык таанылганы менен сыймыктанат. 

Адам укуктарын коргоо боюнча өзүнүн милдеттенмесинин алкагында Кыргызстан БУУнун адам укуктары боюнча механизмдери менен үзгүлтүксүз өз ара аракеттенип, БУУнун келишимдик органдарына дайыма отчет берип турат. Ал Универсалдык мезгилдүү серептин үч циклин аяктады (жана азыр ыктыярдуу орто мөөнөттүү отчет берүүнү пландаштырууда); 2019-жылы БУУнун Майыптардын укуктары жөнүндө конвенциясын ратификациялады; эки жыл мурун БУУнун атайын процедураларына туруктуу чакыруу жөнөтүлүп, Кыргызстан ар кандай мандат ээлеринин 12 расмий иш сапарын өткөргөн. 

Ушул бардык укук коргоо механизмдеринин сунуштары адам укуктарынын эл аралык стандарттарын улуттук мыйзамдарга жана практикага кантип киргизүү керектиги жөнүндө баалуу көрсөтмөлөрдү берет. Мисалы, 2020-жылы үчүнчү Универсалдык мезгилдүү серептен кийин Кыргыз Республикасы "өлкөдө ак ниет башкарууну жана ачык-айкындуулукту илгерилетүүдө жарандык коомдун ролун коргоо" жана "бейөкмөт уюмдардын эркин аракеттенүү мүмкүнчүлүгүн чектеген мыйзамдарды, анын ичинде "чет элдик агенттер жөнүндө мыйзамды" кабыл албоону камсыз кылуу жана жарандык коом өз ишин коркутуудан, куугунтуктан жана кол салуудан эркин, коопсуз чөйрөдө жүзөгө ашыра алышы үчүн"деген сунуштарды колдоду.

Ошондой эле БУУнун Адам укуктары боюнча Комитети 3-ноябрдагы корутунду сөзүндө Кыргызстанга коомдук бирикмелердин жана бейөкмөт уюмдардын ишмердигин жөнгө салуучу ар кандай мыйзамдар иш жүзүндө ӨЭУнун ишмердүүлүгүнө ашыкча контролдукка же кийлигишүүгө алып келбешин жана жарандык мейкиндикти кыскартууга алып келбешин камсыз кылууну сунуш кылганын эске салгым келет. 

Акыр-аягы, бул маселени адам укуктары боюнча карап жатып, мен сиздердин көңүлүңүздөрдү БУУнун Адам укуктары боюнча кеңешинин 22/6 резолюциясына бургум келет, анда мамлекеттер бейөкмөт уюмдардын отчеттуулук талаптары ассоциациялардын "функционалдык автономиясына тоскоол болбошу керек" деп каралган. БУУнун атайын баяндамачысынын чогулуу жана ассоциация эркиндиги боюнча мандаты көптөгөн отчеттордо оор жана бюрократиялык отчеттуулук талаптарын колдонуу акыры бейөкмөт уюмдардын мыйзамдуу ишине тоскоол болушу мүмкүн экенин тастыктады.  

Ушул контекстте, ассоциация эркиндигине болгон укугу эмне үчүн ушунчалык маанилүү экендигин эсибизге салалы: ал адамдардын биригип, жалпы жыргалчылык үчүн иштөө мүмкүнчүлүгүн коргоо максатында иштелип чыккан. 

Бул жалпы жыргалчылык бейөкмөт уюмдар саламаттыкты сактоо же билим алуу мүмкүнчүлүгүн жакшыртуу үчүн өкмөт менен тыгыз иштешет же мамлекеттик кызматтарды толуктайт дегенди билдирет; тамак-ашка же таза сууга жетүү; бак-дарактарды отургузуу менен климаттын өзгөрүшүнө жардам берүү; Ушул дем алыш күндөрү мен күбө болгон Баткен облусуна гуманитардык жардамдын жеткирилишин уюштуруу, ал жерде жергиликтүү бейөкмөт уюмдар ушул жылдын сентябрь айында чек арадагы зомбулуктун күчөшүнөн эң көп жабыр тарткандарга жеткирүү үчүн жергиликтүү бийлик менен кол кармашып иштеп жатышат. Бул ошондой эле бейөкмөт уюмдар адам укуктарынын бузулушунун курмандыктарына акысыз юридикалык жардам көрсөтүү же гендердик зомбулуктун курмандыктары үчүн кризистик баш калкалоочу жайларды уюштуруу аркылуу сот адилеттигине жетүүнү жакшыртуу боюнча иштеп жатканын, булар  алардын бир нечеси эле.

Сиздердин өлкөгө келгенден бери мен Кыргызстандын бардык булуң-бурчунан көп сандаган жарандык коомдун өкүлдөрү жана бейөкмөт уюмдардын кызматкерлери менен жолугуштум. Мен көп учурда бийлик менен эң муктаж болгон элдин ортосунда көпүрө болуп, өкмөттүн ишин толуктап турган өтө берилген адамдарды жолуктурдум. Активдүү, берилген жана жалындуу кызматкерлердин тармагы аркылуу алар өкмөткө аялуу адамдарга керектүү кызматтарды көрсөтүүгө жана социалдык биримдикке, мыйзамдын үстөмдүгүнө жана адам укуктарына негизделген инклюзивдик жана гүлдөгөн коомду курууга жардам беришет.  

Чектөөчү мыйзамдык база жалпы жыргалчылык үчүн иштеген бейөкмөт уюмдардын бардык түрлөрүнүн ишине тоскоол болорун түшүнүшүбүз керек. Эң негизгиси, бул акыры Кыргызстандын 2040-жылга чейинки Өнүгүүнүн улуттук стратегиясын жана мамлекеттик саясаттын башка маанилүү инструменттерин, анын ичинде "Кыргыз жараны" концепциясын ишке ашыруу мүмкүнчүлүгүн кыйындатат. 

Айымдар жана мырзалар,

Пандемия дүйнө жүзү боюнча рецессияны алып келди, экономиканы жана адамдардын жашоо каражаттарынын булактарын начарлатып, калктын аярлуу топторуна, анын ичинде Кыргызстанга да катуу сокку урду. Тилекке каршы, глобалдык азык-түлүк жана энергетикалык кризис бул терс тенденцияларды күчөтүүдө. 

Калктын кечиктирилгис социалдык-экономикалык муктаждыктарын канааттандыруу үчүн жарандык коом топтору менен биргеликте критикалык жана тез чараларды көрүү мезгили келди. 

Кризис учурунда бизге жарандык коомдун аз эмес, көбүрөөк катышуусу керек. Бул ошондой эле бийлик менен жарандык коомдун ортосундагы олуттуу мамилелерди чыңдоо мезгили. 

Ошондуктан мыйзам долбоорун талкуулоо үчүн Өкмөттүн жана жарандык коомдун өкүлдөрүнөн турган дагы бир жумушчу топ түзүү жөнүндө сунушту укканыма кубанычтамын. Мен парламенттин да өкүлү болот деп ишенем. Талкуунун жүрүшүндө бардык аспекттер, анын ичинде Кыргызстандын өз эли үчүн коопсуз, адилеттүү жана бакубат чөйрөнү камсыз кылуу боюнча умтулууларына жана пландарына потенциалдуу таасир этүү, ошондой эле Кыргызстан адам укуктары жаатындагы өзүнүн эл аралык милдеттенмелерин бузган учурда кадыр-баркына коркунуч келишин эске алынышы маанилүү болот. 

Кыргызстан адам укуктарынын жалпы декларациясына 2023-жылы БУУнун Адам укуктары боюнча кеңешине мүчө боло баштаганы жаткандыктан, адам укуктарынын Жалпы декларациясынын руху бөлүнүүнү жана поляризацияны жеңүүгө жөндөмдүү экенин жана келечек муундар үчүн туруктуу өнүгүүгө жол ачууга жардам бере аларын көрсөтүүгө өзгөчө мүмкүнчүлүк бар. 

Чон Рахмат!