Кыргызстандагы турак-жай маселесин чечүүнүн жашыл жолдору

Бишкек жана Ош шаарларында калктын тез өсүшү өкмөттүн турак-жай, суу, канализация, саламаттыкты сактоо жана билим берүү сыяктуу негизги кызматтарды көрсөтүү мүмкүнчүлүгүнөн ашып түшүүдө. Шаардын калкынын болжол менен 35% борборлордун четинде жашаган ички мигранттар түзүшөт.

2021-2023-жылдар аралыгында абанын сапатынын глобалдык индексинде биринчи орунга чыккан Бишкектеги абанын булганышы бул көйгөйлөрдү курчутат. Аз камсыз болгон үй чарбаларында мейкиндикти жылытуу үчүн сапатсыз көмүрдүн колдонулушу бөлүкчөлөрдүн (PM) деңгээлинин 2,5 мге чейин көтөрүлүшүнө олуттуу салым кошуп, бул коркунучтуу тенденция коомдук саламаттыкты сактоо үчүн өзгөчө кырдаалды жаратууда.

Коопсуз, туруктуу жана жеткиликтүү турак-жай энергияны үнөмдөөчү жана климатка туруктуулуктан алыс болгон үйлөрдө жашаган көптөгөн үй-бүлөлөр үчүн тынчсыздануу жаратып, ден-соолукка жана экологиялык тобокелдиктерге каршы аялуулукту күчөтүүдө. 2050-жылга карата Кыргызстандын 200 миңдей адамы климаттын өзгөрүшүнүн кесепеттеринен улам ички миграцияга аргасыз болуп, шаардык инфраструктурага дагы бир оорчулук келтирип, кыргызстандыктардын бакубаттуулугуна коркунуч туудурары болжолдонууда.

Туруктуу жана инновациялык чечимдерге чукул муктаждык менен Эл аралык Миграция уюму стандартташтырылган, алдын ала бекитилген, экономикалык жактан натыйжалуу, экологиялык жактан туруктуу жана климатка туруктуу курулуш пландарын иштеп чыгуу үчүн жаңы долбоорду ишке киргизди. Бул жашыл реновация долбоорлору турак жайлардын сапатын жакшыртуу, энергиянын натыйжалуулугун жогорулатуу жана абанын булганышы менен күрөшүү үчүн иштелип чыккан.

Бул инновациялык долбоордун маанилүүлүгүн Эл аралык миграция уюмунун өкүлчүлүгүнүн жетекчиси Бермет Молдобаева баса белгиледи. «Тилекке каршы, энергияны үнөмдөөчү үйлөрдү ар ким эле кура бербейт жана үй куруу үчүн кымбат баалуу архитектуралык фирманы жалдоо ар кимдин эле чамасы эмес. Бул долбоордун максаты - үй чарбаларына энергияны үнөмдөөчү үйлөрдү курууга жана шаарларыбыздагы экологиялык стандарттарды жакшыртууга жардам берүү».

Долбоор 2023-жылы өнөктөштүктү бекемдөө жана экологиялык көйгөйлөрдү чечүүгө ички мигранттарды тартууга көмөктөшүү үчүн ар кайсы министрликтердин жана шаар бийликтеринин улуттук өнөктөштөрүн чогулткан жумушчу топтун жолугушуусу менен башталган.

Эл аралык миграция уюму Архитекторлор Союзу жана Юнисон Групп бейөкмөт уюму менен биргеликте архитекторлорду климаттык таасирлерге жана жер титирөөлөргө туруктуу үйлөрдүн долбоорлорун түзүүгө чакырды. Тапшырылган 16 материалдын ичинен эксперттик жюри энергиянын натыйжалуулугу, туруктуулугу жана жеткиликтүүлүгү сыяктуу критерийлердин негизинде алдыңкы үчөөнү тандады.

Архитектура, курулуш жана турак жай-коммуналдык чарба мамлекеттик агенттиги (Мамкурулуш) тандалып алынган долбоорлорду жалпыга ачык кылып, мигранттарга жана аз камсыз болгон үй-бүлөлөргө жашыл курулуш практикасын жана турак жайды оңдоп-түзөө боюнча адекваттуу демилгелерди ишке ашыруу үчүн зарыл болгон колдоону камсыз кылып, аларга улуттук климаттык максаттарга жетүүгө салым кошууга мүмкүндүк берет. 

Бул иштин алкагында Кыргызстандагы Эл аралык миграция уюму Бишкек жана Ош шаарларындагы эң аялуу 12 аял башкарган үй чарбаларын оңдоо процессин баштады. Бул пилоттук жашыл реконструкциялоо схемалары аялдардын коомчулугунда үлгү катары мүмкүнчүлүктөрүн кеңейтүүгө багытталган.

«Үч балам менен бул үйдө жашоо абдан оор болду. Аны жылуулоого шартыбыз жок болчу, бул жерде кыш катаал. Балдарым дайыма ооруп жүрүшөт. Бул жер мага апамдан калган, бирок жакшыраак үй курууга эч качан акчабыз жетпей жүрчү. Эл аралык миграция уюму менен Эмгек, социалдык коргоо жана миграция министрлигинин биргелешкен демилгесин укканда менде үмүт пайда болду. Жалгыз бой эне катары менин абалымды карашат деген үмүт менен дароо кайрылдым»,- дейт Бишкектеги долбоордун бенефициарларынын бири Назира.

Долбоордун алкагында Мамкурулуштун аймактык бөлүмдөрү энергияны үнөмдүү жылытуу, коопсуз суу менен камсыздоо жана желдетүү боюнча окуудан өтүшөт. Мындан тышкары, жашыл курулуш боюнча маалымат кампаниялары өткөрүлөт.

Кыргызстандагы турак-жай көйгөйлөрүн чечүүнүн жаңы жана комплекстүү мамилеси менен пилоттук долбоорду ушул сыяктуу көйгөйлөргө туш болгон башка региондор үчүн үлгү катары колдонууга болот. Турак жайды жакшыртуунун артыкчылыктуу багыттары экологиялык туруктуулукка, адилеттүүлүккө, көп түрдүүлүккө жана инклюзивдүүлүккө жетишүүгө багытталып, алар туруктуу келечекке жетүү үчүн турак жай муктаждыктарын канааттандырууда негизги өбөлгө түзөт.