Биргелешкен стратегиялык координациялык комитеттин чогулушунда БУУнун Туруктуу координаторунун сөзү

2023-жылдын 22-марты

Урматтуу, Министрлер Кабинетинин Төрагасы, Кыргыз Республикасынын Президентинин Администрациясынын жетекчиси

Жапаров Акылбек Усенбекович,

Урматтуу Министрлер Кабинетинин Төрагасынын орун басарлары,

Урматтуу Кыргыз Республикасынын Министрлери жана башка мамлекеттик мекемелердин өкүлдөрү,

Кыргыз Республикасындагы Бириккен Улуттар Уюмунун тутумундагы агенттиктердин өкүлдөрү жана жетекчилери, кесиптештер,

Айымдар жана мырзалар, кутман күнүңүздөр менен.

Биргелешкен стратегиялык координациялык комитеттин чогулушунда баарыңыздарын алдыңыздарда чыгып сүйлөө мен үчүн чоң сыймык.

Бүгүн Биргелешкен стратегиялык координациялык комитеттин 2022-жылдын акыркы чогулушунан бери туура бир жыл өтүп жатат. Ал жыйында кийинки 5 жылга кызматташуу боюнча Алкактык программабыз үчүн төрт негизги артыкчылыктуу тармактар келишилген, алар жалпы максатка - Кыргызстандын туруктуу өнүгүүсүнө жетишүүгө - жол ачууда.

Туруктуу өнүктүрүү максатында БУУнун кызматташуу боюнча Алкактык программасы жана анын куралдары БУУнун реформасынын өзөгүн түзөт, ал өлкөнүн керектөөлөрүнө жана артыкчылыктарына ылайык милдеттерди жамааттык түрдө аткаруу боюнча БУУнун өлкөлүк командасынын аракеттерин бекемдеген жаңы муундун стратегиялык документ.

Биздин иш Биргелешкен иш пландарга (БИП) бириктирилген – алар Алкактык программада аныкталган төрт артыкчылыктуу тармактардын ар биринин негизинде түзүлгөн, аларда БУУнун бардык пландаштырылган иш-чаралары, жеткиликтүү жана зарыл ресурстар чагылдырылган жана жакынкы эки жылдын ичинде жетишүүгө тийиш болгон конкреттүү максаттар аныкталган. Биргелешкен иш пландар Кыргызстандын өнүгүү дараметин жана көйгөйлөрүн эске алуу менен Кыргызстандын өнүгүү артыкчылыктары менен келишилди.

Мына ошондуктан биз бүгүн Биргелешкен иш пландарын эң жогорку саясий деңгээлде бекитүү үчүн чогулдук - бул биздин кызматташуу боюнча Алкактык программабыздын эң маанилүү механизмдеринин бири. 

Кызматташуу боюнча Алкактык программа жана анын пландары БУУнун Өнүктүрүү тутумунун мурунку жетишкендиктерине жана биздин жамааттык салыштырмалуу артыкчылыктарыбызга негизделген. Ошондуктан мен учурдан пайдаланып, БУУнун Кыргызстандагы акыркы беш жылда (2017-2022) Өнүктүрүү максатында жардам көрсөтүү боюнча БУУнун Алкактык программасынын (ЮНДАФ) алкагында Өкмөт, жарандык коом, анын ичинде аялдар уюмдары жана жаштар, ЖМК, жеке сектор жана илимий чөйрөлөр, бейөкмөт уюмдар жана кыргыз коомунун башка сегменттери менен кызматташтыкта биргелешип жетишкен айрым жыйынтыктарын белгилеп кетким келет:

Негизинен COVID-19 пандемиясынан улам өзгөрүп жаткан шарттарга ылайыкташуу үчүн 319 миллион АКШ долларын жумшап (башында болжолдонгон 221 миллион АКШ долларынан 30%га жогору), БУУнун тутуму жаштарга жана аялдарга өзгөчө көңүл буруп, экономикалык мүмкүнчүлүктөрдү кеңейтүү, азык-түлүк коопсуздугу, тамак-аш жана иш менен камсыз кылуу боюнча талыкпай эмгектенди. Бул мезгил аралыгында биз максаттуу долбоорлор аркылуу азык-түлүк коопсуздугун жогорулатып, айыл чарба тармагындагы айыл жергесиндеги аялдардын өндүрүштүк көндүмдөрүн түздөн-түз колдоо аркылуу өркүндөтүп, бир жылдын ичинде эле 15 миллион АКШ долларын экспорттоого жетишкен компаниялар менен туруктуу жумуш орундарын түзүү аркылуу жарым миллиондон ашык адамдарга колдоо көрсөттүк.

Өзгөрүлүп жаткан шарттарга жана муктаждыктарга ийкемдүүлүгүбүздүн далили - биз 74 миллион АКШ долларынан ашуун каражатты токтоосуз жооп кайтарууга гана эмес, социалдык коопсуздуктун жана саламаттыкты сактоонун жалпы тутумун инновациялык ыкмалар, санариптештирүү, телемедицина аркылуу чыңдоо үчүн жумшадык.

Климаттын жана айлана-чөйрөнүн өзгөрүшү Кыргызстан үчүн гана эмес, бүткүл дүйнө үчүн чоң чакырыкка айланууда. БУУ Өкмөткө 2025-жылга чейин парник газдарынын эмиссиясын 36,61% кыскартуу боюнча өлчөнгөн адаптация максаттары жана каржылык планы менен Улуттук деңгээлде аныкталган салымдарды кайра карап чыгууда колдоо көрсөттү. Биз жаратылыш ресурстарын башкарууну жакшыртууга, бак-дарактарды отургузууга жана токойлорду калыбына келтирүүгө салым коштук, ошондой эле табигый кырсыктарды алдын алуу, тобокелдиктерге жана климаттын өзгөрүүсүнө туруктуулукту жогорулатуу боюнча улуттук дараметти күчөттүк.

Нормативдик чөйрөдө биз Кыргызстанды дүйнөдөгү жарансыздыкты жойгон биринчи өлкө болууда колдодук, бул аракеттери үчүн качкындар үчүн делген «Нансен» сыйлыгын жеңип алды; саясий, социалдык жана экономикалык процесстерде аялдарды колдоо, адам укуктары боюнча механизмдер менен кызматташтыкты бекемдөө аракетине салым коштук жана БУУнун көптөгөн агенттиктери тарабынан көрсөтүлгөн эксперттик жардам аркылуу мыйзамдарды юридикалык инвентаризациялоодо жараянын колдодук.

Жаштарга жана билим берүүгө инвестициялоо БУУнун Кыргызстандагы иши үчүн лейтмотив бойдон калууда. Билим берүүнү трансформациялоо Саммитинде жана анын жыйынтыктарын ишке ашыруу боюнча Кыргызстанды колдоо, ошондой эле жаштар саясаты боюнча Биргелешкен иш планды ишке ашыруудагы аракетибиз Кыргызстандагы өнүгүүнүн бул артыкчылыгына бекем берилгендигибизди көрсөтөт.

Биздин флагмандык демилгелерибиз - "Теңдик нуру" жана Тынчтыкты куруу фонду - социалдык биримдикти бекемдөөгө, укук ээлеринин катышуусуна жана мүмкүнчүлүктөрүн кеңейтүүгө чоң маани беришип, жалпы 60 миллион АКШ доллардан ашык сумма бөлүштү. 

Аягында, ЮНДАФтан тышкары, биздин ийкемдүүлүгүбүздүн жана БУУ тутумунун адамдарга жана өтө аялуу катмарга ыкылас койгондугубуздун дагы бир далили, биз 2022-жылдын сентябрында кыргыз-тажик чек арасындагы зордук-зомбулуктун күчөшүнөн улам жапа чеккен 90 000ге жакын аярлуу адамдардын турмуштук маанилүү муктаждыктарын канааттандыруу боюнча өкмөттүн аракеттерин колдоодо алдыңкы катарда турдук.

Биздин ишибиз муну менен эле токтоп калбайт, тескерисинче: Кызматташуу боюнча жаңы Алкактык программасы кийинки беш жыл ичинде өлкөдө БУУ тутумунун ишинин негизги стратегиялык документи катары кызмат кылат, биз бул аталган жетишкендиктерге таянабыз, ошондой эле Бириккен Улуттар Уюмунун реформаланган өнүктүрүү тутуму менен кызматташтыктын жана өнөктөштүктүн жаңы дооруна киребиз.

Эсиңизде болсо керек, кызматташуу боюнча Алкактык программа инклюзивдик, кеңири жана үзгүлтүксүз кеңеш алмашуу аркылуу биздин жамааттык ишибизге багыт берген төрт артыкчылыктуу тармакты аныктады:

(1) Сапаттуу социалдык кызматтар (билим берүү, саламаттыкты сактоо, социалдык коргоо жана татыктуу жумуш)

(2) Инклюзивдүү жашыл социалдык-экономикалык өнүгүү

(3) Климаттын өзгөрүшүнө каршы күрөшүү, кырсык тобокелдиктерин башкаруу жана айлана-чөйрөнү коргоо

(4) Тынчтыкка жана социалдык биримдикке көмөктөшүүчү жоопкерчиликтүү жана инклюзивдик институттар жана жарандык коом.

Акыркы үч айдын ичинде Кыргыз Республикасындагы БУУ тутуму 2023-2024-жылдарга карата эки жылдык 4 артыкчылыктуу тармакка негизделген Биргелешкен иш пландарыбызды иштеп чыгуу жана макулдашуу үчүн мамлекеттик мекемелердеги өнөктөштөр менен тыгыз кызматташты. Биргелешкен иш пландарды жарандык коомдун, жеке сектордун, илимий чөйрөнүн жана башка өнөктөштөрдүн катышуусу менен кеңеш берүүчү жана инклюзивдик жараянда калыптанды.

Кыргызстанды өнүктүрүүнүн артыкчылыктары менен толук келишүү менен бирге, Биргелешкен иш пландар дагы улуттук жана эл аралык милдеттенмелерди ишке ашырууну колдоону камтыйт, мисалы, Улуттук деңгээлде аныкталуучу салымдар, Адам укуктары жаатындагы Кыргызстандын милдеттенмелери, аялдар жана жаштар жөнүндө келишимдер жана стратегиялар же билим берүүнү трансформациялоо, ошондой эле азык-түлүк системалары боюнча Саммиттерде кабыл алынган милдеттенмелер.

Биргелешкен иш пландар аркылуу БУУнун Кыргыз Республикасындагы тутуму, БУУнун 24 агенттиги тарабынан сунушталган, алардын 15и өлкөдөгү резиденттер болуп саналат, жана учурдагы глобалдык каатчылыктан улам курчуп кеткен өнүгүү проблемаларын чечүү жана туруктуу жол боюнча өлкөнүн өнүгүү траекториясын бекемдөө үчүн Кыргызстанга өзүнүн комплекстүү жана секторлор аралык колдоосун сунуштайт.

Ошондой эле Биргелешкен иш пландар жеткиликтүү ресурстарга жана боштуктарга уникалдуу сереп берет, мында биз финансылык чечимдерди издөөгө жана Кыргыз Республикасындагы туруктуу өнүгүү үчүн ресурстарды жумшоого көбүрөөк убакыт жана күч жумшашыбыз зарыл болот - азыркы учурда пландаштырылган 223,5 млн АКШ доллары кийинки эки жылдык бүткүл UNSDCF үчүн болжол менен 62% (140 млн АКШ доллары) жеткиликтүү, бул бизге эң сонун башталгыч чекит болуп саналат.

Биздин парадигма эң аялуу катмарга жетүүгө, адам укуктарын коргоого жана алдыга жылдырууга, гендердик теңчиликти илгерилетүүгө, туруктуулукту жогорулатууга жана аны камсыз кылууга ыкыласталган. Алар биздин Кызматташуу боюнча Алкактык программабыздын негизги принциптери болуп кала берет жана жаңы өнөктөштүктү бекемдейт жана ошондой ле Кыргыз Республикасы үчүн милдеттенмелерибизди жана тиешелүү мандаттарыбызды аткаруу үчүн биздин салыштырмалуу артыкчылыктарыбызды колдонот.

Биз бирдей жана жеткиликтүү социалдык кызматтардын, сапаттуу билим берүүнүн, социалдык коргоо жана саламаттыкты сактоо тутумун жакшыртуунун үстүндө иштейбиз. Климаттын өзгөрүшүнө каршы күрөшүүгө жана курчап турган чөйрөнү коргоого салым кошкон экологиялык жактан таза практикага негизделген туруктуу социалдык жана экономикалык өнүгүү дагы биздин программалык иш-аракеттерибиздин өзөгүн түзөт. Ошондой эле "эч кимди артта калтырбоо" принцибин ар дайым эске алып, адилеттүү, жоопкерчиликтүү, ачык-айкын жана инклюзивдүү институттарды, активдүү жарандык коомду, тынчтыкты жана социалдык биримдикти өнүктүрүү жана түзүү үчүн Кыргызстандын демократиялык башкаруу системасынын жана коомдун бардык сегменттери менен тыгыз кызматташуу багытында иштей бермекчибиз.

Биз муну мамлекеттик кесиптештерибиз жана жарандык коом сыяктуу башка өнөктөштөр, анын ичинде аялдар жана укук коргоо уюмдар, жеке сектор, илимий чөйрө, ошондой эле жаштар же майыптар сыяктуу белгилүү топтор менен тыгыз кызматташтыкта жасайбыз.

Биз жалпы максатыбызды — жакырчылыкты жана теңсиздикти жоюу, планетаны коргоо жана Кыргызстандагы Туруктуу өнүгүү максаттарын (ТӨМ) сактап калуу чакырыгына конкреттүү жооп берүү үчүн бардык адамдардын ден соолукта, адилеттүү жана бакубат коомдо жашоосун камсыз кылуу үчүн кызматташуу боюнча Алкактык программанын финансалык милдеттенмеси, мурунку ЮНДАФка салыштырмалуу кеминде эки эсе чоң жана жогору болгондуктан, аны ишке ашырууда өнөктөштүктү бекемдөөгө өзгөчө көңүл бурулат.

Бул контекстте БУУнун баш катчысы Антониу Гутеррештин жакында дүйнө лидерлерине айткан сөзүн айтууга уруксат этиңиздер: “Бизде 2023-жылдын негизги учуру катары ТӨМ Саммити менен Туруктуу өнүгүү максаттарын сактап калуу мүмкүнчүлүгүбүз бар. Өлкөлөр жакырчылыкка жана ажыратууга каршы күрөшүү, жана гендердик теңчиликти илгерилетүү үчүн так көрсөтмөлөрдү бериши керек. Мен Бириккен Улуттар Уюмунун бириктирүүчү күчүн чыныгы өзгөрүүлөр үчүн колдонуп, токтоосуз иш-аракеттерди, ошондой эле фундаменталдуу реформаларды жүргүзүүнү уланта берем. [Фундаменталдык реформаларга чакырык, ошондон бери Министрлер Кабинетинин төрагасы айткан "ТӨМ стимулу" деп аталып калган].

Кыргызстандагы БУУнун өлкөлүк командасы 2030-жылга чейинки Күн тартибин ишке ашырууда жана кыргыз элинин туруктуу өнүгүүгө жетишүү багытын сактоодо сиздин жакын өнөктөшүңүз жана күчтүү жактоочуңуз болуп калаарына шектенбесеңиз болот.

Бул контекстте мен Өкмөткө маанилүү өрчүүдөгү эң эле керектүү учур– Кыргыз Республикасында туруктуу өнүктүрүү максаттарын ишке ашыруу боюнча Координациялык комитетти түзүлүүшү үчүн жана ал боюнча токтом кабыл алынгандыгына ыраазычылык билдиргим келет. Биз комитет менен кызматташууну чыдамсыздык менен күтөбүз, анын үстүнө сентябрдын аягында ТӨМ саммитине чогуу даярдануудабыз.

Жыйынтыгында мен БУУнун бардык 24 түзүмүнүн ишин жана алардын Биргелешкен иш пландарга кошкон салымын белгилеп, Жыйынтыктар боюнча төрт топтун тең төрагаларынын ролун өзүнө алган жети мекеменин жетекчилерине (ФАО, МЭУ, УВКПЧ, ПРООН, ЮНИСЕФ, БУУ-Аялдар, ВПП) өзгөчө ыраазычылык билдиргим келет. Мен ошондой эле Президенттин Администрациясына жана экономика министрлигинин, Юстиция министрлигинин, Социалдык өнүгүү, эмгек жана миграция министрлигинин жана Жаратылыш ресурстары, экология жана техникалык көзөмөл министрлигинин Өкмөт төрагаларына жана алардын жан-дили менен берилгендигине ыраазымын.

Мен БУУдагы кесиптештерим, Өкмөт жана бардык өнөктөштөр менен кызматташуу боюнча Алкактык программанын жана Биргелешкен иш пландардын күтүлгөн жыйынтыктарына жетишүү үчүн Кыргызстандын туруктуу өнүгүүсүнүн кеңири кызыкчылыгында биргелешип иштөөнү чыдамсыздык менен күтөм.