Жакырчылыкты кыскартуу жана социалдык мобилизация маселелери боюнча республикалык жыйын

Урматтуу Министрлер Кабинетинин Төрагасынын орун басары,

Урматтуу министрлер,

Урматтуу өнөктөштөр,

Урматтуу кесиптештер,

Бул жакырчылыкты кыскартуу жана социалдык мобилизация боюнча Улуттук жыйынга Бириккен Улуттар Уюмунун тутумунун атынан кайрылып сүйлөө мен үчүн чоң сыймык. Бул маанилүү демилге Кыргызстан туруктуу өнүгүүнүн максаттарына жетүүдө инклюзивдүү жана адамга багытталган ыкманы карманарын дагы бир жолу тастыктап турат.

2023-жылы Нью-Йоркто өткөн ТӨМ Саммитинде Президент Жапаров жакырчылыкты жана теңсиздикти кыскартуунун так көз карашын билдирип, бул максаттарга инклюзивдүү жана сапаттуу билим берүүгө жеткиликтүүлүктү кеңейтүү, жалпыга жеткиликтүү социалдык коргоо системасын бекемдөө, «жашыл» өсүштү жана климаттык аракеттерди илгерилетүү аркылуу жетишүүгө болорун белгилеген — бул маселелер Министрлер Кабинетинин Төрага орун басары тарабынан да жакырчылыкты жоюуда бири-бири менен байланышкан жана негизги багыттар катары белгиленди. Бул көз караш 2023-жылдын ноябрында өткөн Улуттук өнүгүү форумунда дагы бир жолу тастыкталып, анда жакырчылык жана теңсиздик маселелери улуттук өнүгүү күн тартибинин борборуна кайрадан чыгарылды.

Кийинки жумада Кыргыз Республикасы Туруктуу өнүгүүнүн максаттарына жетүүдөгү прогресс боюнча Экинчи ыктыярдуу улуттук баяндама сунуштайт — бул баяндама Нью-Йоркто өтө турган Жогорку деңгээлдеги Саясий форумда сунуш кылынат. Бул баяндама улуттук артыкчылыктуу багыттарды — жакырчылыкты кыскартууну жана «эч кимди көңүл сыртында калтырбоо» принцибин — дагы бир жолу тастыктайт. Анда кирешелүү жакырчылыкты кыскартуу гана эмес, ошондой эле көп өлчөмдүү ажыроолорду — өзгөчө аялдар, балдар, майыптыгы бар адамдар, формалдуу эмес иш менен камсыз болгон жаштар арасында, ошондой эле тоолуу жана айыл райондорунда эске алуу зарылчылыгы да таанылат.

Жакында кабыл алынган 2030-жылга чейин Улуттук өнүгүү планы менен бирге, ал жакырчылыкты 20%га чейин азайтуу, адам өнүгүү индексин 10 позицияга көтөрүү, расмий эмгекти кеңейтүү, ошондой эле билимге, саламаттык сактоого жана социалдык коргоого

универсалдуу жеткиликтүүлүктү камсыз кылуу сыяктуу амбициялуу максаттарды камтыйт — бул инклюзивдүү жана адилеттүү өсүш үчүн так жана тайманбас жол картасын түзөт.

Урматтуу катышуучулар,

Биз этият оптимизм учурунда чогулуп жатабыз. 2024-жылга карата расмий маалыматтар жакырчылыктын деңгээлинин төмөндөгөнүн көрсөтүп жатат. Бул жетишкендиктер саясаттын максаттуу чаралары жана секторлор аралык координациянын өсүшү аркылуу мүмкүн болду. Бир эле учурда 1,8 миллиондон ашык адам дагы деле жакырчылык чегинде жашайт, ал эми калктын 7%дан көбү бул чектен бир аз жогору жашап, эң кичинекей соккуларга да аялуу абалда турушат. Айрыкча балдар кыйынчылыкка дуушар: ар бир үч баланын бири — тактап айтканда 954 500 бала — жакырчылык шарттарында жашайт жана өлкөдөгү бардык жакыр адамдардын жарымынан көбүн түзөт.

Бүгүн ошондой эле олуттуу регионалдык айырмачылыктар жөнүндө уктук. Көптөгөн үй-бүлөлөр үчүн жакырчылык тамак-аштын жетишсиздиги менен байланыштуу: кирешенин 65% азык-түлүккө сарпталат, бул саламаттуу тамактанууну жеткиликтүү кылбайт жана, айрыкча балдар арасында жетишсиз тамактануу коркунучун жогорулатат. Бул маалыматтар бизге жакырчылык – бул жөн гана киреше маселеси эмес, билимге, саламаттык сактоого, татыктуу жумушка жана социалдык туруктуулукка жеткиликтүүлүк менен байланышкан көпөлчөмдүү чакырык экенин эскертет.

Ошол эле учурда көптөгөн үй-бүлөлөр дагы эле терс тиричилик стратегияларына кайрылууга мажбур болушууда — балдарын мектептен чыгарып алышат, дарыгерге баруудан баш тартышат, мүлктөрүн сатууга аргасыз болушат. Тескерисинче, жакырчылыкты кыскартуу адамдык капиталды бекемдеп, эмгек өндүрүмдүүлүгүн жогорулатат жана инклюзивдүү экономикалык өсүшкө өбөлгө түзөт.

Кыргызстандагы БУУнун системасы бул күн тартипти үч негизги багыт боюнча колдоп иш алып барууда:

Биринчиден, биз жакырчылык боюнча улуттук маалыматтык архитектураны бекемдөөгө көмөктөшүп, андан ары так жана адилеттүү саясатты камсыздоого аракет кылып жатабыз. Улуттук статистика комитети менен өнөктөштүктө биз жаш курагы, жынысы, аймагы жана аялуу деңгээли боюнча бөлүштүрүү менен жакырчылыкты көзөмөлдөөнү колдойбуз. Сапаттуу маалыматтар натыйжалуу жана максаттуу чараларды иштеп чыгууга мүмкүндүк берет.

Экинчиден, биз туруктуу киреше булактарын, билим берүү, саламаттык сактоо кызматтарын жана жумуш орундарын түзүүнү колдогон программалык чараларды ишке ашырып жатабыз — өзгөчө аялдар, жаштар жана айыл жергесиндеги үй-бүлөлөр үчүн. Акчалай көмөк жана кирешени колдоо боюнча инновациялык программалар муниципалдык системалар аркылуу кеңейтилүүдө. Мындай ыкма социалдык жардамдан экономикалык интеграцияга өтүүгө өбөлгө түзөт..

Үчүнчүдөн, биз аракеттерибизди эң аялуу абалдагы жарандарга багыттап жатабыз. Бардык секторлордо биз майып адамдарга, оор жашоо шартындагы балдарга жана үй-бүлөлөргө, алыскы коомчулуктарга — анын ичинде айыл чарбасында эмгектенген аялдарга жана мигранттардын үй-бүлөлөрүнө карата багытталган чараларды колдойбуз. Бул аракеттер мамлекеттик кызматтарга жетүүдөгү туруктуу тоскоолдуктарды жоюуга жана баарына мүмкүнчүлүктөрдү кеңейтүүгө багытталган.

Мунун баарында негизги роль жергиликтүү бийлик органдарына таандык. Калк жана кызмат көрсөтүүчүлөр менен биринчи байланыш түйүнү катары муниципалитеттер эффективдүү жана инклюзивдик чечимдерди иштеп чыгууда маанилүү өнөктөштөр болуп саналат жана мен сиздин катышууңузду көрүп кубанычтамын. Бишкекте ТӨМдү локалдаштыруу боюнча долбоор жергиликтүү бийлик органдары маалыматтар жана адаптациялык инструменттер болгондо конкреттүү натыйжаларга жетишүүгө жөндөмдүү экенин көрсөттү. Алардын потенциалын өнүктүрүүгө инвестиция салуу — туруктуу өнүгүүнүн кепилдиги болуп саналат.

Бүтүндөй мамлекет жана коом тарабынан комплекстүү мамилени камсыз кылуу да маанилүү. Жакырчылыкты кыскартуу биргелешкен саясатты, секторлор аралык координацияны жана бардык тараптардын — министрликтерден жана муниципалитеттерден баштап кызмат көрсөтүүчүлөргө, жеке секторго жана коомчулуктардын өзүнө чейин — активдүү катышуусун талап кылат. Жалгыз аракет кылбастан, биргелешип гана эч ким сыртта калбашын камсыз кыла алабыз.

БУУ Кыргыз Республикасын бардыгы үчүн инклюзивдүү, туруктуу жана адилеттүү келечекке жетүү жолунда колдоону мындан ары да улантууга даяр. Кийинки жумада Нью-Йоркто жана ноябрда Дохада социалдык өнүгүү боюнча Экинчи дүйнөлүк саммитте Кыргызстандын прогрессинин бетачарын күтөбүз.

Көңүл бурганыңыздар үчүн рахмат!